Lisanssız Elektrik Üretimi ve GES Mahsuplaşma Yöntemleri

Enerji sektöründe son yıllarda yaşanan gelişmeler, sürdürülebilir ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını artırmayı hedeflemektedir. Türkiye’de bu hedef doğrultusunda çıkarılan Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği, işletmelerin enerji ihtiyaçlarını kendi üretim tesislerinden karşılamalarına olanak tanımaktadır. Bu yazıda, lisanssız elektrik üretimi ve GES (Güneş Enerjisi Santrali) mahsuplaşma yöntemleri hakkında bilgi vereceğiz.

Lisanssız Elektrik Üretimi Nedir?

12 Mayıs 2019 tarihli ve 30772 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelik ile, elektrik piyasasında lisanssız üretim tesislerinin kurulumunu ve faaliyetlerini düzenler. Amacı, tüketicilerin kendi üretim tesislerinden elektrik ihtiyaçlarını karşılamasını ve küçük ölçekli üretim tesislerinin teşvik edilmesini sağlamaktır. Ayrıca, bu yönetmelik lisanssız üretim yapan kişilerin ve tesislerin sisteme bağlanması, denetlenmesi ve diğer ilgili uygulamaları da kapsar. Başlıca hükümleri şu şekildedir:

1. Amaç: Elektrik piyasasında tüketicilerin kendi üretim tesislerinden elektrik üretmesini sağlamak ve küçük ölçekli üretim tesislerini desteklemek.
2. Kapsam:
   • Elektrik üretim tesislerinin sisteme bağlanması ve başvuruların değerlendirilmesi,
   • Lisanssız üretim kapsamında fazla elektrik enerjisinin sisteme verilmesi,
   • Lisanssız üretim tesislerinin devri ve şebeke işletmecilerinin hak ve yükümlülükleri,
   • Lisanssız üretim yapan kişilerin ve tesislerin denetlenmesi.

Yönetmelik Kapsamı

Yönetmelik, lisanssız üretim tesislerinin kurulması ve işletilmesi ile ilgili usul ve esasları belirlemektedir. Başvuruların değerlendirilmesi, üretim tesislerinin sisteme bağlanması, üretim tesisi devri ve denetimi gibi konular bu kapsamda yer almaktadır. Ayrıca, üretim fazlası elektriğin sisteme verilmesi halinde yapılacak uygulamalar da yönetmelikte detaylandırılmıştır.

GES Mahsuplaşma Yöntemleri

GES mahsuplaşma yöntemleri, üretilen elektrik enerjisinin tüketim noktalarıyla nasıl dengeleneceğini belirleyen yöntemlerdir. Bu yöntemler, saatlik, aylık mahsuplaşma olarak iki ana başlıkta incelenebilir.

1. Saatlik Mahsuplaşma:
   • Üretilen ve tüketilen elektrik enerjisinin saatlik bazda dengelenmesi esasına dayanır.
   • Saatlik mahsuplaşma, özellikle anlık üretim ve tüketim farklarının minimize edilmesi açısından önemlidir.
2. Aylık Mahsuplaşma:
   • Aylık bazda üretilen ve tüketilen elektrik enerjisinin dengelenmesini kapsar.
   • Ay sonunda, toplam üretim ve tüketim miktarları karşılaştırılarak dengeleme yapılır.

Bölgeler Arası Mahsuplaşma:

1. • Farklı bölgeler içinde farklı üretim ve tüketim noktalarının mahsuplaşmasını sağlar.
   • Bu yöntemde, üretim ve tüketim tesisleri arasında grup oluşturulabilir.

Örnek Aylık Mahsuplaşma Limit Kontrol Senaryosu

Bir fabrikada yapılan üretim ve tüketim miktarları üzerinden bir örnek senaryo oluşturalım:

• Aylık üretim: 1000 kWh
• Aylık tüketim: 300 kWh
• Mahsuplaşılmış miktar: 700 kWh
• Toplam limit: 1500 kWh
• Kalan limit: 800 kWh

Bu senaryoda, fabrikada üretilen elektrik miktarı, tüketimden fazladır. Mahsuplaşma yöntemi sayesinde, fazla üretilen 700 kWh enerji sisteme verilmiş ve limitler dahilinde değerlendirilmiştir.

Lisanssız elektrik üretimi ve GES mahsuplaşma yöntemleri, enerji sektöründe sürdürülebilirlik ve verimlilik açısından büyük önem taşımaktadır. Bu yönetmelik sayesinde işletmeler, enerji ihtiyaçlarını daha ekonomik ve çevre dostu yöntemlerle karşılayabilirler. GES mahsuplaşma yöntemleri ise, üretim ve tüketim dengesini sağlamak için etkin çözümler sunmaktadır.

Kurulum Tipi – Mahsuplaşma:

5-1-a’dan 5-1-i’ye kadar olan maddeler ve ilgili mahsuplaşma tipleri aşağıda özetlenmiştir:

1. 5-1-a: İmdat Grupları

1. • Tanım: Can ve mal kaybını önlemek amacıyla sadece elektrik enerjisi kesilmelerinde kullanılan elektrojen gruplarıdır.
   • Mahsuplaşma Tipi: Yok.

2. 5-1-b: İzole Üretim Tesisleri

1. • Tanım: İletim ya da dağıtım sistemiyle herhangi bir şekilde bağlantısı olmadan çalışan üretim tesisleri.
   • Mahsuplaşma Tipi: Yok.

3. 5-1-c: Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına Dayalı Üretim Tesisleri

1. • Tanım: Çatı, cephe ve arazi tipi üretim tesisleri.
   • Mahsuplaşma Tipi: Saatlik/Aylık.

4. 5-1-ç: Öz Tüketim Olarak Kurulan Tesisler

1. • Tanım: Çatı, cephe ve arazi tipi üretim tesisleri.
   • Mahsuplaşma Tipi: Saatlik/Aylık.

5. 5-1-d: Bakanlıkça Belirlenecek Verimlilik Değerini Sağlayan Kojenerasyon Tesisleri

1. • Tanım: Enerji satışı yapamaz. Sisteme enerji vermesi durumunda YEKDEM’e bedelsiz sayılır.
   • Mahsuplaşma Tipi: Saatlik.

6. 5-1-e: Mikrokogenerasyon Tesisleri

1. • Tanım: Kurulu Gücü Maksimum 100 kW’a kadar olan tesisler.
   • Mahsuplaşma Tipi: Saatlik.

7. 5-1-f: Belediyelerin Katı Atık Tesisleri ile Arıtma Tesisi Çamurlarını Bertaraf Etmek Üzere Kurulan Üretim Tesisleri

1. • Tanım: Yenilenebilir ise; YEK Kanunu’na ekli I sayılı cetvelde yer alan fiyat (çağrı mektubu tarihine göre $ veya TL cinsinden) ile ihtiyaç fazlası enerji satışı yapabilirler.
   • Mahsuplaşma Tipi: Saatlik/Aylık.

8. 5-1-g: Elektrik Aboneliği Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’ne veya Sulama Birliklerine Ait Tesisler

1. • Tanım: Devlet Su İşleri ve DSİ’nin izniyle kurulan ve işletilen yenilenebilir enerji üretim tesisleri, ihtiyaç fazlası enerji satışı yapabilirler.
   • Mahsuplaşma Tipi: Saatlik.

9. 5-1-h: Belediyeler ve bunların bağlı kuruluşları ile sanayi tesisleri ve tarımsal sulama amaçlı tesisler tarafından bağlantı anlaşmasındaki sözlşeme gücünün iki katına ve diğer kişiler için bağlantı anlaşmasındaki sözleşme gücüne kadar YEK üretim tesisleri (Çatı-cephe-arazi)

1. • Tanım: İhtiyaç fazlası enerji eşleştirilen tüketim tesisi tarifesi üstünden enerji satışı yapılabilir.
   • Mahsuplaşma Tipi: Aylık.

10. 5-1-ı: Belediyeler ve Bağlı Kuruluşlar ile Sanayi Tesisleri ve Tarımsal Sulama Amaçlı Tesisler

1. • Tanım: İhtiyaç fazlası enerji eşleştirilen tüketim tesisi tarifesi üstünden enerji satışı yapılabilir.
   • Mahsuplaşma Tipi: Aylık.

11. 5-1-i: İdareler Tarafından Kurulan İçme Suyu Tesisleri ve Kanalizasyon Şebekesi Tesisleri

1. • Tanım: İhtiyaç fazlası enerji eşleştirilen tüketim tesisi tarifesi üstünden enerji satışı yapılabilir.
   • Mahsuplaşma Tipi: Aylık.

Bu maddeler, lisanssız elektrik üretimi yönetmeliği kapsamında yer alan çeşitli tesis türlerinin tanımlarını, ilgili açıklamalarını ve mahsuplaşma tiplerini detaylandırmaktadır. Bu bilgiler, yönetmeliğe uyum sağlamak ve enerji üretim süreçlerini optimize etmek için önemli rehberlik sağlamaktadır.

Mahsuplaşmada Gruplama Genel Kuralları

1. Aynı Gerçek veya Tüzel Kişi

1. • Bölgeler arası mahsuplaşmaya konu oluşturacak üretim ve tüketim tesisleri.

2. Aynı Abone Grubu

1. • Grup içerisindeki tüketim tesisleri aynı abone grubunda olmalıdır.

3. Aylık Mahsuplaşma

1. • Lisanssız Üretim Yönetmeliği (LÜY) uyarınca aylık mahsuplaşma hükümlerine tabi üretim tesisleri.

4. Aynı Tedarikçiden Enerjilendirilme

1. • Gruba konu tüketim tesisleri tek bir tedarikçi seçmiş olmalıdır. GTS bu kuralı bozmaz.

5. İletim Şebekesi Bağlantısı

1. • LÜY Madde 26’nın 9 ve 12. fıkraları uyarınca dağıtım şirketleri tarafından işlemler tesis edilir.

6. Devredilen Üretim Tesisleri

1. • LÜY uyarınca devre konu üretim tesisleri oluşturulacak gruplara dahil edilebilir.

7. Grup Oluşturma Sınırı

1. • Farklı bölgelerdeki üretim ve tüketim tesisleri birbirinden bağımsız birden fazla grup altında mahsuplaşmaya konu edilebilir.

8. Takvim Yılı Esaslı Grup Oluşturma

1. • Takvim yılında aynı VKN’ye ait grup içerisindeki üretim ve tüketim tesisleri gruplarda yer değişikliği yapamaz.

9. OSB İçindeki Tüketim Tesisleri

1. • Serbest tüketici hakkını kullanma zorunluluğu bulunmamaktadır.

10. Üretim Miktarı Üst Sınırı

1. • Üretim tesisi kurulu güç değeri ile maksimum üretilebilecek miktarla sınırlandırılmıştır.

11. Hesaplama Fiyatları

1. • Mahsuplaşma işleminde, faaliyet bazlı tarife tablosunda yer alan aktif enerji bedeli fiyatı kullanılır.

12. Veri Kayıt Ayrıştırması

1. • Bölgeler arası mahsuplaşmaya ait kaydedilecek üretim ve tüketim verileri mevcut sayaç veri girişlerinden bağımsızdır.

Bu kurallar, lisanssız elektrik üretimi ve mahsuplaşma süreçlerinde grupların nasıl oluşturulacağını ve yönetileceğini belirlemekte, enerji üretim ve tüketim tesislerinin etkin bir şekilde çalışmasını sağlamaktadır.

Bölgeler Arası Mahsuplaşma Kapsamı

Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliği’nin 5. maddesinde tanımlı lisanssız üretim tesislerinden mevcut durumda bölgeler arası mahsuplaşma kapsamına dahil olanlar ve kapsam dışındakiler aşağıda belirtilmiştir:

Mahsuplaşma Kapsamına Dahil Olan Tesisler

• 5.1.H. Tesisleri
• 5.1.Ç. Tesisleri

Mahsuplaşma Kapsamı Dışında Kalan Üretim Tesisleri

• 2019 Öncesi Mevzuata Ait Üretim Tesisleri
• OSB Tüzel Kişiliğine Ait Üretim Tesisleri
• Saatlik Mahsuplaşma Tesisleri
  • LÜY-5.1.f (Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı olmayan üretim tesisleri)

Lisanssız elektrik üretim tesislerinin hangi koşullar altında bölgeler arası mahsuplaşma kapsamına girdiğini ve hangi durumlarda kapsam dışında kaldığını açıkça belirtmektedir.

Yazar: Sevgi TÜRKKAN