VTC Enerji

YEKDEM Nedir? YEKDEM Nasıl Oluşur?

blank

YEKDEM Nedir? YEKDEM Nasıl Oluşur?

YEKDEM Nedir?

YEKDEM, Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması’nın kısaltılmış halidir. YEKDEM birçok Avrupa ülkesinde de olduğu gibi fosil yakıtlı enerji üretimini kısa vadede azaltmak, uzun vadede bitirmeye yakın bir noktaya getirmek için yenilenebilir enerji üretimini desteklemek amacıyla ortaya çıkmış bir destek mekanizmasıdır. Türkiye’de YEKDEM kapsamında değerlendirilen yenilenebilir enerji üretim kaynakları; HES (Hidroelektrik), JES (Jeotermal), RES (Rüzgar), GES (Güneş) ve BES (Biyogaz ve Biyokütle) üretimleridir. Bazı ülkelerde kojenerasyon sistemleri de yenilenebilir enerji kaynağı sınıfına girebilmekteyken bazı ülkelerde hidroelektrik santralleri yenilenebilir enerji kaynağı olarak sınıflandırılmaz. Bu destek mekanizmasını her devlet farklı şekilde finanse ederken ülkemizdeki bu mekanizma elektrik satış tarifelerinin içine monte edilerek finanse edilmektedir. İlk desteklemeler 2010 yılında başlarken 10 yıl süreyle her bir enerji kaynağı için ayrı ayrı kWh başına sabit bir destekleme fiyatı belirlenmiştir.

YEKDEM Desteği Nasıl Alınır?

Enerji üretimi olarak lisanslı ve lisanssız olarak iki ayrı üretim şekli bulunmaktadır. Lisanssız elektrik üretim limiti GES’ler (Güneş Enerji Santrali) için maksimum 1 MWh’dir. 1 MWh’in üzerinde lisanssız yenilenebilir enerji üretimi yapılamamaktadır. Lisanssız elektrik üretiminde tüm mahsuplaşma görevli dağıtım ve tedarik şirketleriyle yapılmaktadır. Lisansı olmayan santraller EPİAŞ (Enerji Piyasaları İşletme A.Ş) elektrik piyasalarında elektriğini satıp faturalandıramadığı için görevli dağıtım ve tedarik şirketleriyle bu faturalandırma ve mahsuplaşmayı yapmaktadır. Ülkemizde lisanslı elektrik üretimi yapmak için birçok prosedür bulunmaktadır. Üretim lisansını gerekli bilgi ve belgeler, kabuller yapılıp başvurular tamamlandıktan sonra incelemeler sonucu EPDK (Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu) vermektedir. Bu lisansı aldıktan sonra elektrik ticareti ülkemizde enerji piyasasının işletmecisi olan EPİAŞ üzerinden yapılmaktadır. EPİAŞ’ta gün öncesi piyasası, gün içi piyasası, vadeli elektrik piyasası ve dengeleme güç piyasası üzerinden elektrik satışı yapılmaktadır. Lisansını aldıktan sonra YEKDEM desteği almaya hak kazanıp başvurusu onaylanan santraller EPİAŞ’ta günlük bahsi geçen piyasalar üzerinden elektrik satışı yapar. EPİAŞ’ın piyasa kurallarına göre gün öncesi ve gün içi piyasasında günlük olarak yapılan ticaretin geliri günlük olarak alınır. YEKDEM desteği olan santraller, EPİAŞ’ın aylık uzlaştırmaları sonrası ay içinde yaptığı elektrik satışının geliri destekleme fiyatı gelirinden düşülerek aradaki fark ödemesi ilgili santral sahibine yapılır.

Örnek verecek olursak; 4 MWh’lik bir biyogaz santralinin yerli teşvik almazsa destekleme fiyatı $ 13,3 cent olarak belirlenmiştir. Doları 8,5 kurdan hesaplayacak olursak destekleme fiyatı 113,05 krş/kWh olmalıdır. Ay içinde bu santral gün öncesi ve gün içi piyasalarından ortalamada 50 krş/kWh fiyat ile satış yapmış ise ay sonunda EPİAŞ’tan 63,05 krş/kWh alacağı olacaktır. Ayda 2.880.000 kWh elektrik üretimi yapan bu santral, sahibine 63,05 krş/kWh birim fiyatı ile 1.815.840 TL alacak oluşturacaktır. Bu 1.8 milyon TL’nin finansmanı ise elektrik piyasa katılımcılarından elektrik alan her bir katılımcıya yaptığı ticaret oranında YEKDEM borç adı altında yansıtılmaktadır. Böylece her ay bir YEKDEM birim fiyatı belirlenmektedir.

J Katsayısı Nedir?

Lisanslı elektrik üreticilerinin EPİAŞ’taki dengesizlik maliyetleri için EPDK’nın kurul kararı ile belirlemiş olduğu bir tolerans katsayısı bulunmaktadır. Bu katsayıya J Katsayısı ismini vermektedir. Her kaynak tipi için ayrı ayrı belirlenmiş olan bu katsayı santrallerin dengesizlik maliyetlerini karşılamaktadır. Yukarıdaki örnek üzerinden devam edecek olursak biyokütle santralleri için 0,99 olan katsayı ile santralin 0 dengesizlik yapması halinde destek fiyatını $ 13,3 cent’ten $ 13,433 cent’e kadar çıkarabilir. Aşağıda kaynak tiplerine göre J tolerans katsayısının tablosunu bulabilirsiniz.

blank

YEKDEM Birim Fiyatı Tüketiciye Nasıl Yansır, Neye Göre Değişir?

YEKDEM günümüzde tüketiciler için kaçınılamaz hale gelmiştir. Özellikle SKTT (Son Kaynak Tedarik Tarifesi) çıktıktan sonra YEKDEM daha da şeffaf olarak tüketiciye yansıtılmaya başlanmıştır. EPDK bu dönemden beri her yıl YEKDEM tahmini birim maliyetlerini yayınlamakta olup zaman zaman döviz veya mevsimselliğe göre revize edebilmektedir. Bu tahminle hem optimizasyon yapan üreticiler tüketiciler için hem de tahmini YEKDEM ile fatura kesen tedarikçiler için ciddi önem arz etmektedir.

2020 yılından bu yana aylık olarak YEKDEM birim maliyetlerini aşağıdaki tabloda görebilirsiniz.

blank
YEKDEM Maliyet Tablosu

YEKDEM birim maliyeti mevsimsel olarak da azalıp artmaktadır. Bunun en büyük sebeplerinden biri hidroelektrik santrallerinin su oldukça çalışabilmesidir. Kar yağışları sonrası suların artmasıyla birlikte hidroelektrik santrallerinin üretimi tam kapasiteye ulaşır. Ülkemizde yenilenebilir enerji üretimi olarak en büyük kapasiteye sahip santrallerin hidroelektrik santraller olduğunu düşünürsek. Hidroelektrik santrallerin enerji üretimi bahar aylarında arttıkça arz artar, PTF düşer ve YEKDEM artar. Sular azaldıkça YEKDEM maliyeti bahar aylarının ortasıyla yaz aylarının ortasına kadar bir miktar düşer. Yaz aylarının ortasında ise ciddi bir kapasiteye ulaşmış olan güneş enerji santrallerinin tam kapasite üretim seviyesine ulaşmasıyla birlikte YEKDEM yine artmaya başlar.

Özetlemek gerekirse hidroelektrik, rüzgâr ve güneş santrallerinin üretimi arttıkça tüketiciye yansıyan YEKDEM bedeli artmakta olup bu üretimler düştükçe YEKDEM bedeli düşmektedir. Aynı zamanda Amerikan Doları yükseldikçe YEKDEM birim maliyeti yükselirken Amerikan Doları düştükçe YEKDEM birim maliyeti de düşmektedir. Buna ek olarak PTF (Piyasa Takas Fiyatı) ile YEKDEM’in ters orantılı çalıştığını söyleyebiliriz. Bunun sebebi ise; YEKDEM maliyeti arttığında santraller çalıştığı için üretim artıyor ve arz fazlası ortaya çıkıyor. Arz talep ilişkisiyle çalışan PTF de talep az, arz fazlayken düşüyor. Tam tersi durumda ise YEKDEM santralleri daha az çalışınca YEKDEM birim maliyeti düşüyor ve talep yüksek kaldığı için bu sefer PTF yükseliyor.

YEKDEM Destekleme Fiyatları

2021 yılı Temmuz ayına kadar destek alan enerji üretim santralleri için YEKDEM destekleme fiyatları Amerikan Doları ile yapılmaktaydı. Bu sebeple dolar fiyatı yükseldikçe YEKDEM birim maliyeti ve tüketicilerin maliyeti artmaktaydı. Döviz kurlarının son birkaç yıldır anormal yükselmesiyle birlikte tüketicilerin maliyeti her geçen gün dramatik şekilde artmaktaydı. Bu artışı azaltmak için 2021 yılı Haziran ayı sonrası yenilebilir enerji üretim santrali kuran firmalar için farklı bir YEKDEM desteği uygulanmaya başlanmıştır. Bu uygulama ile birlikte artık Amerikan Doları yerine Türk Lirası ile destekleme fiyatları açıklanmıştır. Santral yatırım maliyetlerinin çoğunlukla Amerika Doları olması sebebiyle de EPDK çeyrek bazında bu destekleme fiyatlarını döviz kuruna göre revize edecektir.

Türkiye’de eski YEKDEM destekleme fiyatlarını ve yeni YEKDEM destekleme fiyatlarını aşağıdaki tablodan inceleyebilirsiniz.

blank
YEKDEM Destekleme Fiyatları

VTC Enerji YEKDEM Hizmetleri

VTC Enerji, YEKDEM santrallerinin ve tüketicilerin dengesizlik yönetimlerini yapmaktadır. Bu kapsamda 2.500 MWh’i aşkın dengeden sorumlu grubu ile VTC Enerji hem yenilenebilir enerji santrallerinin hem tüketicilerin hem de kojenerasyon tesislerinin dengesizlik yönetimini yaparak maliyetlerini azaltmakta ve gelirlerini arttırmaktadır. Ayrıca V-Gen yazılımı sayesinde kojenerasyon tesislerinin YEKDEM birim fiyatına ve PTF’ye göre günlük, saatlik optimizasyonlarını yaparak maliyetlerini minimize etmektedir. Uygun saatlerde dışarıdan enerji alıp, uygun saatlerde üretip, gerekli zamanlarda da satış yaptırır. Bu programa göre enerji yönetimlerini yapan kojenerasyon sahibi sanayi tesisleri YEKDEM ödemeden enerji alabilmektedir.

Yazar: Halil İbrahim Ensari